PHÁT MINH LẠI NHÀ NƯỚC TRƯỚC SỰ HIỆN HỮU CỦA THẾ GIỚI KỸ THUẬT SỐ

5/9/2015: Sáng

PHÁT MINH LẠI NHÀ NƯỚC TRƯỚC SỰ HIỆN HỮU CỦA THẾ GIỚI KỸ THUẬT SỐ

Trước sự phát triển ồ ạt thế giới kỹ thuật số (KTS) ngày càng mạnh, ta phải nghĩ thế nào về thế giới ngày mai, và tìm ra những giới hạn của thế giới này. Trong văn minh KTS này, đâu là những đầu mối chống quyền lực (contre-pouvoir) cho phép phát minh ra lại những mối tương quan giữa người cai trị và người bị trị. Theo tố chức CNIL (Commission Nationale Informatique et Libertés - uỹ ban quốc gia tin học và tự do) ở Pháp, thì ta phãi suy nghĩ lại vai trò của Nhà Nước (NN) để tìm lại biên độ xoay xở.

Các tạp chí hình như vẫn còn bở ngỡ trước sự ra đời của KTS và một số nhân vật chính trị hình như bị "qua mặt" bởi văn minh mới mẽ này. 

Muốn suy nghĩ hoặc điều chĩnh một cái gì đó, ta phải có một biễu diễn rõ ràng về mặt tâm trí việc gì đã xãy ra. Nhưng ở đây, sự việc không phải như thế. Chúng ta đang đứng trước một sự thay đỗi văn minh. Những công nghệ mới vừa là tấm gương phản chiếu sự thay đối này, vừa là một đòn bẫy, một sự đẫy nhanh tiến độ của công nghệ. Xã hội bây giờ thấm nhuần KTS. Đây không phải là một hiện tương mới, nằm ngoài xã hội chúng ta. Đúng là toàn bộ thế giới của chúng ta đang chuyễn động, đang biến đổi, đang mang một chiều kích (dimension) mới lộn ngược nhờ KTS, và chính thay đổi chiều kích này làm cho ta nghiên ngá mất hướng đi. Mỗi cá nhân, từ theo cấp độ bản thân mình, đã cãm nhận là mình đang thay đổi vạn vật. Chúng tôi tin rằng sự thay đổi là cơ bản hơn: một thế giới đang kết thúc, một cái gì mới đang được hình thành sinh ra, và việc này buộc lòng ta phải xem xét lại các khái niệm của chúng ta, cũng như các giá trị, cách thức tổ chức, và nền văn hoá của chúng ta...

Những câu hỏi chính trị nào thế giới mới sẽ đặt ra cho chúng ta ?

Trước tiên, thế giới mới tạo một áp lực mới giữa cá nhân và tập thể: KTS trang bị cho những cá nhân nào muốn tự lập, theo cá nhân chũ nghĩa, đối lập với tập thể; trong cùng lúc, nhu cầu chia sẽ lại tăng cường. Làm thế nào xây dựng một hiệp ước xã hội chung xung quanh những căng thẵng này? Tiếp theo, những cân bằng chiến lược mới trên thế giới bắt đầu hình thành vẽ ra. Cuối cùng, những vấn đề mới xuất hiện: việc kiễm soát được cho lan rộng, các mạng thông tin dễ bị tổn thương... KTS tăng tốc hoặc hé lộ những phát triển này. Những cân bằng giữa cá nhân và tập thể phải là thế nào? Vai trò của kinh tế thị trường phải là thế nào? Sự thay đổi trong tập quán sử dụng có đưa đẫy đến việc thay đổi những giá trị hay không? Khung lưới (grid) giá trị là gì nào? Những cân bằng là gì? Đây là một vấn đề chính trị, đúng nghĩa ban đầu của nó, một vấn đề không mang màu sắc phe phái. Ta phải hình thành thành phố của thế kỷ  21. Tất cả phải phát minh lại từ đầu: các phương thức hoạt động, vai trò của NN, việc qui định... Ta phải hiểu sâu tận xương tũy sự thay đổi này. KTS cho phép hình dung trước cách thức mới trong việc suy nghĩ lại một thế giới. Phải tận dụng những gì ta thấy được tương tự như trong một phòng thí nghiệm. Thế dự án tập thể cho VN và cho châu Á là gì? Và cho châu Âu Mỹ là gì?

Tại sao khó suy nghĩ lại về hệ thống một các toàn cục?

Trước tiên phải chấp nhận khảo sát trong một thời gian dài hơn là thời gian ngắn hạn. Tiếp theo, là phải đặt xuống những yếu tố tranh cãi một cách cởi mỡ không thiên về một lý tưởng, một chũ nghĩa nào đó. Như vậy mới có thể tưởng tượng ra một khung lưới (grid) học hỏi, những tham chiếu cho phép hiểu được thế giới này.

Các nhà lãnh đạo của ta trên toàn thế giới, công cộng hay tư nhân, đều đi trễ trong việc hiểu biết thực trang xãy ra trên thế giới. Và không chắc gì họ là người giỏi nhất trong việc tưởng tượng ra những giãi pháp mới trong một khung hoạt động mềm dẽo và uyển chuyển.

Bạn có đề nghị gì mới không ?

NN (châu Âu) hiện đang ở trong một tình trạng tồi tệ. Áp lực ngân sách rất cao, và ta đang có một NN Pháp rất yếu ớt, NN không biết mình đang đi về đâu. Một NN không thấy thoãi mái đứng trước sự quản lý phức tạp của đất nước và xã hội. Nghĩa là phảinđịnh nghĩa rõ ràng vai trò của NN.

Nước Pháp là một trong những nước hiếm có theo đấy NN rất có nhiều điều quan trọng. Đây vừa là sức mạnh, cho phép có một khã năng hành động và tập hợp vô tiền khoán hậu, nhưng trong thời đại phức tạp này, thì lại là một yếu kém nếu NN không thích nghi nhanh với thời cuộc. Xem như chấm dứt thời kỳ NN là "diễn viên duy nhất" mang trong mình một giãi pháp, và hợp pháp độc quyền đưa vào áp dụng giãi pháp mình có trong tay. Bây giờ, các thành phần kinh tế cũng như xã hội dân sự đều có một vai trò phải diễn. Các công dân cá nhân giờ đây muốn hành động, và họ sẽ dựa trên những phương tiện mới để hành động. Nhiều cộng đồng xã hội đang hình thành. NN vẫn còn giữ một vai trò ưu tiên: là cho hiện lên một khế ước xã hội, và làm cho khế ước này phải được tôn trọng, nhưng NN phãi xây dựng khế ước này với tất cả các thành phần khác trong xã hội.

Làm thế nào kết nối nhịp nhàng thay đổi này ?

Chánh quyền hợp pháp phải thay đổi về mặt văn hoá (ND: nghĩa là thế nào?) và phải trở thành một cách nào đó là animateur của cộng đồng xã hội. Một vai trò chưa bao giờ được thực hành.

Chánh quyền công cộng phải lắng nghe, phụ giúp các acteur bằng cách ấn định những qui tắc với các thành viên của họ và yêu cầu tôn trọng các qui tắc này. Nói cách khác NN là nơi bảo đãm khế ước xã hội tập thể mà NN đã giúp hình thành.

Chánh quyền phải hiểu rằng bằng cách biến đổi như thế này, họ sẽ không sợ bị lui về thế bất lực hoặc thụt lùi. Ngược lại, chánh quyền sẽ tìm thấy biên độ xoay xở và có một vai trò. 

Nếu ta đàm phán dựa trên tập thể, người ta có sức mạnh hơn. Châu Âu là một đòn bẫy rất mạnh. Nhưng mô hình của châu Âu đã hết hơi rồi, cần được tăng sinh khí lại. Người ta không thể nào lý luận theo chủ quyền quốc gia như đã làm trong những thập niên 1950. Cần phải có một dự án đồ sộ mang tính xã hội và kinh tế cho châu Âu.

Những thay đổi đến từ những cá nhân, nghĩa là một vài cá nhân cùng chia sẽ một mong muốn. Các ý tưởng đều có đấy, giãi pháp cho vấn đề khòng đến nỗi rắc rối. Ta có thể thấy nhiều vấn đề phức tạp đã tìm thấy giãi pháp. Vấn đề là ai sẽ lãnh đạo việc thay đổi này.